ศูนย์สารนิเทศอีสานสิรินธร

        เกวียน เป็นพาหนะทำด้วยไม้ใช้ลากจูงด้วยแรงสัตว์ เช่นเทียมด้วยโคหรือกระบือ ประโยชน์ของเกวียนมีหลายประการคือ เป็นพาหนะโดยสารสำหรับเดินทางไกลเมื่อไปเป็นกลุ่มเป็นพาหนะบรรทุกผลิตผลจากสวนไร่นาไปยังเหย้าเรือนหรือตระเวนไปขาย หรือแลกเปลี่ยนระหว่างหมู่ บ้าน เป็นพาหนะที่บรรทุกของที่หนักเช่น เสา ไม้ ดิน ทราย น้ำ เป็นพาหนะขนเสบียงอาหารและอาวุธในยามสงครามและเป็นพาหนะลากหีบศพ
         เกวียนมีมาตั้งแต่เมื่อไหร่ไม่มีหลักฐานปรากฎเด่นชัด กล่าวกันว่าภาพสลักหินเมืองพระนครประเทศกัมพูชามีรูปพระมหากษัตริย์ประทับนั่งพาหนะคล้ายเกวียนที่ใช้ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือแถบลุ่มแม่น้ำมูล นอกจากนี้ศิลาจารึกสุโขทัยหลักที่สองหรือจารึกวัดศรีชุมกล่าวถึงพระมหาเถรศรีศรัทธาราชจุฬามุนีโปรดให้หาบรรดาพระพุทธรูปที่แตกหักในท้องถิ่นต่างๆ ชักมาด้วยล้อด้วยเกวียนมาเก็บไว้ในวิหารเมืองสุโขทัย ในประเทศจีนมีรูปจำลองของเกวียนในหลุมฝังศพของคนสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ผู้รู้หลายท่าน กล่าวว่าเดิมทีมนุษย์ใช้แรงงานคนในการแบกหามสิ่งของ ต่อมามีความจำเป็นที่ต้องขนของที่ไกล ๆ จึงคิดทำล้อเลื่อน โดยใช้แรงคนลากจากล้อเลื่อนจึงพัฒนาเป็นเกวียนที่ใช้สัตว์ลากแทนแรงงานคน

องค์ประกอบของเกวียน
        เกวียนเป็นพาหนะที่ทำด้วยไม้เนื้อแข็งองค์ประกอบที่สำคัญคือล้อหรือวงเกวียนเรือนเกวียนหรือตัวเกวียน และไม้ธูปซึ่งยื่นออกไปเป็นที่เทียมเกวียนด้วยวัวหรือควาย เกวียนแต่ละเล่มมีสองล้อ แต่ละล้อประกอบด้วย ดุม กำ และจีบ
        ดุม เป็นศูนย์กลางของวงล้อทำจากไม้เนื้อแข็ง คือไม้ประดู่และไม้พยุงซึ่งเหนียวแน่นทนทานรอบๆ ดุมเจาะรูสิบหกรูสำหรับเสียบชายกำ หากเป็นเกวียนขนาดเล็กเจาะเพียง 12 รู
        กำ เป็นซี่หรือกงล้อทำจากไม้พยุงซึ่งแข็งแรงที่สุด เกวียนขนาดใหญ่แต่ละล้อประกอบด้วย 16 ซี่ เกวียนบางเล่มกำมีลวดลายสวยงามและขัดถูจนขึ้นเงา
        กงหรือกีบ เป็นวงล้อมรอบนอก ล้อข้างหนึ่งประกอบด้วยจีบสี่อันทำจากไม้ประดู่ องค์ประกอบทั้งสามส่วนนี้เรียกว่า กงเกวียน เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้ล้อเกวียนหมุนเคลื่อนที่ได้ ล้อเกวียนจึงเป็นสัญลักษณ์ ที่หมายถึงการไม่หยุดนิ่ง การเคลื่อนไหวการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา องค์ประกอบส่วนหัวของเกวียนที่เรียกว่า ไม้ธูปนั้นประกอบด้วยแอก เขียงหัวเกวียน หนังหัวเกวียน ทอก ขั้นและไม้ชาด เกวียน องค์ประกอบส่วนนี้ทำมาจากไม้เนื้อแข็งเป็นส่วนใหญ่ ยกเว้นแอกที่ทำจากไม้เนื้ออ่อน และน้ำหนักเบาไม่ให้สัตว์เทียมเกวียนแบกน้ำหนักจนเกินไป เรือนเกวียนหรือตัวเกวียน ประกอบด้วยเพลา สำหรับยึดล้อเกวียนทั้งสองและเรือนเกวียนที่ทำเป็นตะแคร่สำหรับนั้งและบรรทุกของโดยอาจสานกระชุเกวียนวางอีกชั้นหนึ่ง ข้างบนจะมีประทุมหรือกูบสำหรับกันแดดกันฝน ทั้งกระชุและประทุน หากไม่ใช้ยกออกเก็บได้แล้วแต่ความสะดวก

หน้าต่อไป







	เกวียนอีสาน
	เมนู
	เกวียน เป็นพาหนะทำด้วยไม้ใช้ลากจูงด้วยแรงสัตว์ เช่นเทียมด้วยโคหรือกระบือ ประโยชน์ของเกวียนมีหลายประการคือ เป็นพาหนะโดยสารสำหรับเดินทางไกลเมื่อไปเป็นกลุ่มเป็นพาหนะบรรทุกผลิตผลจากสวนไร่นาไปยังเหย้าเรือนหรือตระเวนไปขาย หรือแลกเปลี่ยนระหว่างหมู่ บ้าน เป็นพาหนะที่บรรทุกของที่หนักเช่น เสา ไม้ ดิน ทราย น้ำ เป็นพาหนะขนเสบียงอาหารและอาวุธในยามสงครามและเป็นพาหนะลากหีบศพ เกวียนมีมาตั้งแต่เมื่อไหร่ไม่มีหลักฐานปรากฎเด่นชัด กล่าวกันว่าภาพสลักหินเมืองพระนครประเทศกัมพูชามีรูปพระมหากษัตริย์ประทับนั่งพาหนะคล้ายเกวียนที่ใช้ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือแถบลุ่มแม่น้ำมูล นอกจากนี้ศิลาจารึกสุโขทัยหลักที่สองหรือจารึกวัดศรีชุมกล่าวถึงพระมหาเถรศรีศรัทธาราชจุฬามุนีโปรดให้หาบรรดาพระพุทธรูปที่แตกหักในท้องถิ่นต่างๆ ชักมาด้วยล้อด้วยเกวียนมาเก็บไว้ในวิหารเมืองสุโขทัย ในประเทศจีนมีรูปจำลองของเกวียนในหลุมฝังศพของคนสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ผู้รู้หลายท่าน กล่าวว่าเดิมทีมนุษย์ใช้แรงงานคนในการแบกหามสิ่งของ ต่อมามีความจำเป็นที่ต้องขนของที่ไกล ๆ จึงคิดทำล้อเลื่อน โดยใช้แรงคนลากจากล้อเลื่อนจึงพัฒนาเป็นเกวียนที่ใช้สัตว์ลากแทนแรงงานคน องค์ประกอบของเกวียน เกวียนเป็นพาหนะที่ทำด้วยไม้เนื้อแข็งองค์ประกอบที่สำคัญคือล้อหรือวงเกวียนเรือนเกวียนหรือตัวเกวียน และไม้ธูปซึ่งยื่นออกไปเป็นที่เทียมเกวียนด้วยวัวหรือควาย เกวียนแต่ละเล่มมีสองล้อ แต่ละล้อประกอบด้วย ดุม กำ และจีบ ดุม เป็นศูนย์กลางของวงล้อทำจากไม้เนื้อแข็ง คือไม้ประดู่และไม้พยุงซึ่งเหนียวแน่นทนทานรอบๆ ดุมเจาะรูสิบหกรูสำหรับเสียบชายกำ หากเป็นเกวียนขนาดเล็กเจาะเพียง 12 รู กำ เป็นซี่หรือกงล้อทำจากไม้พยุงซึ่งแข็งแรงที่สุด เกวียนขนาดใหญ่แต่ละล้อประกอบด้วย 16 ซี่ เกวียนบางเล่มกำมีลวดลายสวยงามและขัดถูจนขึ้นเงา กงหรือกีบ เป็นวงล้อมรอบนอก ล้อข้างหนึ่งประกอบด้วยจีบสี่อันทำจากไม้ประดู่ องค์ประกอบทั้งสามส่วนนี้เรียกว่า กงเกวียน เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้ล้อเกวียนหมุนเคลื่อนที่ได้ ล้อเกวียนจึงเป็นสัญลักษณ์ ที่หมายถึงการไม่หยุดนิ่ง การเคลื่อนไหวการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา องค์ประกอบส่วนหัวของเกวียนที่เรียกว่า ไม้ธูปนั้นประกอบด้วยแอก เขียงหัวเกวียน หนังหัวเกวียน ทอก ขั้นและไม้ชาด เกวียน องค์ประกอบส่วนนี้ทำมาจากไม้เนื้อแข็งเป็นส่วนใหญ่ ยกเว้นแอกที่ทำจากไม้เนื้ออ่อน และน้ำหนักเบาไม่ให้สัตว์เทียมเกวียนแบกน้ำหนักจนเกินไป เรือนเกวียนหรือตัวเกวียน ประกอบด้วยเพลา สำหรับยึดล้อเกวียนทั้งสองและเรือนเกวียนที่ทำเป็นตะแคร่สำหรับนั้งและบรรทุกของโดยอาจสานกระชุเกวียนวางอีกชั้นหนึ่ง ข้างบนจะมีประทุมหรือกูบสำหรับกันแดดกันฝน ทั้งกระชุและประทุน หากไม่ใช้ยกออกเก็บได้แล้วแต่ความสะดวก หน้าต่อไป


แหล่งข้อมูล ศูนย์สารนิเทศอีสานสิรินธร สำนักวิทยบริการ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม