2. หางบั้งไฟ หางบั้งไฟถือเป็นส่วนสำคัญทำหน้าที่คล้ายหางเสือ ของเรือคือสร้างความสมดุลย์ให้กับบั้งไฟคอยบังคับทิศทางบั้งไฟให้ยิงขึ้นไปในทิศทางตรงและสูง บั้งไฟแบบเดิมนั้น ทำจากไม้ไผ่ทั้งลำ ต่อมาพัฒนาเป็นหางท่อนเหล็กและหางท่อนไม้ไผ่ติดกันหาง ท่อนเหล็กมีลักษณะเป็นท่อนกลม ทรงกระบอกมีความยาวประมาณ 8-12 เมตร ทำหน้าท่เป็นคานงัดยกลำตัวบั้งไฟชูโด่งชี้เอียงไปข้างหน้าทำมุมประมาณ 30-40 องศากับพื้นดิน โดยบั้งไฟจะยื่นไปข้างหน้ายาวประมาณ 7-8 เมตร ปลายหางด้านหนึ่งตั้งอยู่บนฐานที่ตั้งบั้งไฟ
3. ลูกบั้งไฟ เป็นลำไม้ไผ่ที่นำมาประกอบเลาบั้งไฟ โดยมัดรอบลำบั้งไฟ บั้งไฟลำหนึ่งจะประกอบด้วยลูก บั้งไฟประมาณ 8-15 ลูก ขึ้นอยู่กับขนาดของบั้งไฟ เดิมลูกบั้งไฟมีแปดลูกมีชื่อเรียกเรียงตามลำดับคู่ขนาดใหญ่ ไปหาคู่ที่มีขนาดเล็กกว่าได้แก่ ลูกโอ้ ลูกกลาง ลูกนาง และลูกก้อย ลูกบั้งไฟช่วยให้รูปทรงของบั้งไฟกลมเรียวสวยงาม นอกจากนี้ลูกบั้งไฟยังเป็นพื้นผิวรองรับการเอ้ หรือการตกแต่งลวดลายปะติดกระดาษ
วิธีทำบั้งไฟ
หมู่บ้านทุกแห่งมีนายช่างบั้งไฟเป็นพระภิกษุและชาวบ้านมากบ้างน้อยบ้าง อุปกรณ์ที่ใช้ทำบั้งไฟประกอบด้วยท่อเหล็กกลวง ใช้ทำลำบั้งไฟมีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 3-4 นิ้ว ยาวประมาณ 10-12 เมตร ไม้ไผ่จำนวนหนึ่งลำ ไม้เนื้อแข็งหนาหนึ่งนื้วกว้างสิบสองนิ้วยาวสี่เมตร ไม้อัดจำนวนหนึ่งแผ่น ไม้ระแนงที่ทำจากไม้ไผ่หรือไม้เนื้อแข็งกว้าง 1 นิ้ว หนา 0.5 นิ้ว ยาว 7 เมตร ประมาณ 10-20 ท่อน เพื่อทำเลาบั้งไฟ ไม้ไผ่เส้นผ่าศูนย์กลาง 2-3 นิ้ว ยาว 7 เมตร ประมาณ 8-15 ลำ การทำบั้งไฟ ช่างต้องกำหนดขนาดว่าจะทำบั้งไฟขนาดใหญ่หรือขนาดเล็กบั้งไฟที่ปรากฎในชุมชน อีสานมีหลายชนิด บางครั้งเรียกตามรูปแบบเช่น บั้งไฟหาง บั้งไฟ ก่องข้าว บั้งไฟตะไล บั้งไฟพลุ บั้งไฟพะเนียง และบั้งไฟดอกไม้ เป็นต้น บางครั้งเรียกตามปริมาณเชื้อเพลิงที่เป็นแรงขับเคลื่อนคือ หมื้อหรือดินประสิวได้แก่บั้งไฟฮ้อย บั้งไฟหมื่น บั้งไฟแสน การทำบั้งไฟมีขั้นตอนสำคัญสามช่วง คือ การเตรียมดินประสิว และการประกอบโครงสร้างและการตกแต่งบั้งไฟ
การเตรียมดินประสิว
ดินประสิวหรือหมื้อหรือขี้เกียเป็นส่วนประกอบสำคัญทำหน้าที่เชื้อเพลิงขับเคลื่อนสมัยโบราณใช้มูลค้างคาว ปัจจุบันมูลค้างคาวหายากใช้มูลวัว มูลควายแทน ส่วนผสมส่วนที่สอง คือ ถ่านไม้เนื้ออ่อนเช่นไม้ฉำฉา ไม้มะขามเทศ ไม้สาบเสือ เป็นต้น สูตรบั้งไฟบางส่วนจะใช้กำมะถันผสมด้วยแต่ส่วนใหญ่จะใช้เพียงเล็กน้อยหรือไม่ใช้เลยเพราะทำให้เกิดระเบิดได้ง่าย
ศูนย์สารนิเทศอีสานสิรินธร
สำนักวิทยบริการ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม
